طراحی و ساخت زیورآلات از حفظ هویت ایرانی تا اشتغال و درآمدزایی

امروزه طراحی و ساخت زیورآلات یکی از شاخه‌های صنعتی و آمیخته با هنر محسوب می‌شود که طی سال‌های اخیر و به واسطه افزایش دقت، سرعت و ظرافت در محصولات این حوزه توانسته است بازار قابل توجهی برای خود ایجاد کند.

از سویی دیگر طراحی جواهر با کامپیوتر هم رونق بسیار پیدا کرده است و با ورود نرم‌افزارهایی همچون ماتریکس و راینو گلد و امکان طراحی سه بعدی با قابلیت‌های بسیار شاهد آنیم که همه روزه بر تعداد تقاضا در زمینه کسب آموزش افزوده می‌شود.

واقعیت این است که امروزه ذائقه مشتریان زیورآلات و جواهرات تغییر پیدا کرده و همین تغییر نیاز موجب شده تا صنعتگران عرصه طلا و جواهرسازی بیش از هر زمان دیگری به حوزه طراحی بها دهند و این حوزه به یک تخصص ویژه مبدل شود.

اینجاست که نقش و جایگاه آموزش طراحی و ساخت زیورآلات و طلا و جواهر بسیار پررنگ می‌شود و فعالان این عرصه مجاب شده‌اند که با تغییر در مدل‌ها و تولید زیورآلات جدید با مصنوعات طلای خارجی رقابت کنند.

این در حالی است که سابقه هنر صنعت طراحی و ساخت زیورآلات در ایران قدمت بسیار دارد و ایران از پیشگامان این عرصه است.

محمد کشتی‌آرای، رئیس سابق اتحادیه طلا و جواهر تهران در اینباره می‌گوید خریداران طلا و جواهر از مدل‌های تکراری خسته شده‌اند و باید با تغییر در مدل‌ها و تولید زیورآلات جدید با مصنوعات طلای خارجی رقابت کرد و اگر به سابقه و تاریخ هنر و صنعت طلا و جواهر کشورمان نگاه کنیم، می‌بینیم که همین طرح‌ها سالیان قبل توسط هنرمندان خودمان تولید می‌شد ولی هم‌اکنون این مدل‌ها توسط دیگر کشورها عرضه می‌شود.

نکته دیگر آنکه عده بسیاری معتقدند که صنف طلا و جواهر در حال گذر از دوران سنتی است اما واقعیت آن است که در ایران به دلیل ظرفیت بالای سنت‌ها، بهتر است از سنت ها گذر نکرد یا اینکه با حفظ هویت آنها و تلفیق با سبک‌های مدرن، آثاری درخور توجه طراحی و تولید کرد.

امید حاج نبی، از فعالان صنف ابزارآلات طلا و جواهرسازی در اینباره معتقد است: تحول در صنف طلا و جواهر آغاز شده و نسل امروزی ترجیح می‌دهد با بکارگیری تکنولوژیهای روز دنیا در جهت رشد این صنعت گام بردارد. صنف طلا و جواهر در زمینه های مختلف از جمله طراحی، تولید، پخش و ارائه در حال گذر از مرحله سنتی به مدرنیته است و همین امر سبب گردید تا استقبال تولیدکنندگان طلا از این فروشگاه چشمگیر باشد.

فرهنگ زاج‌فروش‌ها هم از آن دست چهره‌های فعال در حوزه مد و طراحی و مدل‌سازی طلا و جواهر به حساب می‌آید و از نخستین افرادی است که مدل‌سازی زیورآلات از طریق نرم‌افزارهای رایانه ای را به ایران آورده است.

او درباره ورود تکنولوژی و پرینترهای سه بعدی و تأثیر آن در طراحی و مدل‌سازی طلا و جواهر و حرفه‌ای شدن فضای این کار به ویژه در سطوح دانشگاهی و آموزشگاهی می‌گوید در گذشته به دلیل این که کار از ابتدا با دست ساخته می‌شد، مشتری نیاز داشت که برای سفارش خود به شخصی که سازنده کار بود اعتماد کند و سازنده هم با توجه به توانش شروع به ساخت می‌کرد و در بعضی موارد ظرافت آن‌چنانی هم نمی‌توانست به کار ببرد.

همچنین برآورد آنچنانی هم روی قیمت نداشت و در کل توانایی‌اش بسیار محدود بود. پس از اتمام کار هم ممکن بود که اصلاً نیاز و خواسته مشتری تأمین نشود و در این شرایط امکان داشت مشتری و سازنده به اختلاف بخورند و یا مشتری علیرغم میلش کار ساخته شده را قبول کند که این امر هم موجب ضرر و زیان دو جانبه و نارضایتی هر دو طرف می‌شد.

اما پس از ورود تکنولوژی، ما می‌توانیم عیناً هرآنچه که می‌خواهیم را با در نظر گرفتن کلیه ظرایف توسط پرینترهای سه بعدی بسازیم و به مشتری در مورد تعداد سنگ‌ها، جواهر به کار رفته و وزن و عیار قطعه گزارش بدهیم. حتی می‌توانیم از خروجی کار یک عکس تهیه کنیم تا مشتری پیش از شروع ساخت و صرف هزینه، اثر نهایی را ببیند.

اما متأسفانه این تکنولوژی هم مثل سایر فناوری‌هایی که به کشور وارد می شود، از مسیر اصلی‌اش منحرف شد. در ابتدا تولیدکنندگان و سازندگان طلا و جواهر از ورود این تکنولوژی خوشحال شدند چون دیگر مجبور نبودند که از کشورهایی مثل ترکیه، تایلند و ایتالیا و... قطعه وارد کنند اما در ادامه همه به کپی‌کاری روی آوردند و بعضاً اجناس تولید شده را با نام کشوری مثل ایتالیا به فروش می‌رساندند. به همین خاطر کمتر کسی به ایده‌پردازی و انجام کارهای خلاقانه می‌پرداخت و کمتر اثری بر اساس نقش مایه‌های اصیل باستانی و موتیف‌های ایرانی ساخته ‌می‌شد. همین مسأله باعث شد که بعد از چند سال تمام مدل‌های موجود شبیه هم شوند و تنوع اجناس در بازار از بین برود و در نتیجه رقابت در بازار معنای خودش را از دست داد.

در ایران طراحان به بازار نگاه می‌کنند و بر اساس آن کاری را طراحی می‌کنند. به طور مثال فلان ایده و طراحی در بازار با استقبال خوبی مواجه است پس باید بر اساس تقاضا و با همان سبک طراحی را انجام دهند، در حالی که این ساختن و طراحی مد نیست و این مسأله هم به نوعی همان کپی‌کاری است. البته به این معنا نیست که ما ایده پرداز نداریم بلکه برعکس طراح ها و ایده پردازهای خلاقی داریم که باید با تولید کننده ها هماهنگ شوند و کارگاهها به ایشان اعتماد کنند. آثار ارائه شده در جشنواره ها و رقابت های داخلی و خارجی تأیید کننده این گفته است.

ضرورت آموزش تخصصی و کاربردی زیور آلات و طلا و جواهرات

بی تردید آموزش دوره های تخصصی طراحی زیورآلات و طلا و جواهرات و همچنین ساخت این محصولات پر مصرف بایستی مورد توجه جدی برنامه ریزان و مجریان قرار گیرد.

بهزاد رشیدی رییس جهاد دانشگاهی هنر در این خصوص می گوید: به طور کلی هنرهای کاربردی در ایجاد اشتغال و توسعه کارآفرینی در کشور ظرفیت بالایی دارد و لازم است از تمام قابلیت­های این هنرها استفاده شود.

وی با اشاره کاستی های نظام آموزش عالی و آموزش های آکادمیک در کشور به ویژه در رشته های مرتبط با طلا و جواهر، گفت: بدون شک به کمک آموزش­هبردی کوتاه مدت مهارت محور و اشتغال­زا، می توان به ارتقای هنرهای کاربردی به ویژه رشته های طراحی طلا و جواهر و ساخت انواع زیور آلات دست یافت.

رییس جهاد دانشگاهی هنر معتقد است: دوره های آموزشی کهارت محور می توانند به عنوان تکمیل کننده آموزش های دانشگاهی عمل کنند و اگر ارتباط استاد شاگردی و خلاقیت جوانی به خدمت گرفته شود، هنرمندان توانایی در رشته های طلا و جواهر تربیت خواهند شد.

مدرس دوره طلا و جواهرات در مرکز آموزش‌های تخصصی-کاربردی هنر  نیز در این زمینه می‌گوید: تلاش ما در جهاد دانشگاهی، شناساندن بدنه صنعتی دنیای امروز به هنرجویان و تربیت طراحان ایرانی در سطح بین المللی است.

حشمت‌الله ایمانی، معتقد است: اصول و استانداردهای طراحی بین‌المللی بر چهار پایه درک شاخصه‌های سبک زندگی جامعه‌ای که هدف و مخاطب طرح است، شناخت محصول و هندسه آن، شناسایی بازار و توانایی ترجمه اصالت طرح برای هر بازار و در نهایت شناخت کامل طراح از خود استوار است و ما در این مرکز می‌کوشیم این چهار اصل را به همراه بارورسازی قوه خلاقیت هنرجویان بر پایه طرح‌های معماری و فرش ایرانی به‌عنوان راهنمای مسیر آموزشی برگزینیم.

البته وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هم در این خصوص بیکار نبوده و در سال 95  رشته کارشناسی پیوسته طراحی و ساخت طلا و جواهرات را به تصویب رسانده و از سال ۱۳۹۶ تا سال ۱۴۰۰، نسبت به پذیرش دانشجو از طریق آزمون سراسری سالانه اقدام خواهد کرد.

بی تردید با توجه به جذابیت این رشته برای علاقمندان به دنیای رنگارنگ و جذاب طلا و جواهرات و با توجه به نیاز کشور به متخصصان و کارشناسان دنیای طلا و جواهرات، این رشته در آینده نزدیک با استقبال گسترده جوانان و دانشجویان و حتی کسانی که دارای یک مدرک غیر مرتبط از دانشگاه های داخلی هستند روبرو می‌شود و شاهد رشد اقتصادی محسوس در این زمینه خواهیم بود.