وقتی صحبت از اقتصاد می شود بحث اقتصاد خرد و کلان، عرضه و تقاضا و مسائلی از این دست مطرح می شود. در واقع اقتصاد منطق خاص خودش را دارد و تقریبا در هر تخصص، پیشه و رشته ای حرف اول و آخر را می زند.اقتصاد هنر در نگاه کلان زیر مجموعه صنعت فرهنگی است.

صنعت فرهنگی با کمک گرفتن از علم اقتصاد و  بهره گیری از تکنولوژی و ایجاد حس تقاضا و نیاز دسترسی همگان را به کالاهای فرهنگی موجب می شود. صنعت فرهنگی از یک سو به کمک فناوری های نوین دامنه ی نفوذ و رسوخ کالاهای فرهنگی را در لایه های مختلف جامعه تسری داده و از سوی دیگر نحوه ی گذراندن اوقات فراغت و همچنین مصرف محصولات فرهنگی را به صورت کاملا محسوس تحت تأثیر قرار داده است.

اقتصاد هنر را می توان بررسی جنبه های اقتصادی تولید، مصرف و یا عرضه و تقاضای محصولات و یا خدمات فرهنگی و هنری دانست. نکته ی مهم در این تعریف آن است که مراد از واژه ی فرهنگ در اینجا، به معنای محصولات فرهنگی و هنری مانند: کتاب، فیلم، آثار موسیقایی و هنرهای نمایشی و موارد مشابه است و منظور از بررسی جنبه های اقتصادی، تولید مصرف و یا عرضه و تقاضای محصولات و خدمات فرهنگی و هنری است که اقتصاد فرهنگ به بررسی و شناسایی عوامل و عناصر دخیل در تولید، مصرف و یا عرضه و تقاضای این محصولات می پردازد.

بحث اقتصاد هنر تنها به مسائل اقتصادی مانند تولید، اشتغال، درآمد و… معطوف نیست بلکه سیاست های اقتصاد هنر جنبه های اجتماعی به خود می گیرند و نوع تقاضای فرهنگی، افزایش سلیقه عمومی و شکل دادن به نظام ارزشی آن را سامان دهی می کنند؛ از این روی در برنامه ریزی اجتماعی و مباحث توسعه فرهنگی باید به طور ویژه ای به تعامل اقتصاد و هنر پرداخت.

تمام هنرمندان خواه یا ناخواه با اقتصاد درگیر هستند. وقتی صحبت از اقتصاد در حوزه های مختلف هنر مانند سینما، موسیقی، نقاشی، ادبیات و … می شود هر کدام بسته به شرایط فعالیت خود دارای یک نظام و روابط اقتصادی است. بعضی مانند سینما و موسیقی دارای صنعت خاص خود هستند؛ از پرورش هنرمند و عوامل فنی مانند صدابردار و مهندس صدا، فیلم بردار، طراحان لباس و صحنه تا تولید و پخش و بازاریابی هر کدام دارای ویژگی های خاصی هستند.

در هنرهایی که امروز به صورت صنعت درآمده اند میزان قابل توجهی افراد شاغل وجود دارند و در آینده نیز بر اساس نیاز بازار، افراد بیشتری را به عنوان متخصص و هنرمند جذب بازار خود می کنند و اما هنرهای کاربردی و هنرهای زیبا در اینجا همکاری قابل توجهی با هم دارند و فرضا یک گرافیست در روند تولید یک فیلم در کنار بازیگران و کارگردان و دیگر عوامل  نقشی در تولید ایفا می کند.

آنگونه که پیداست تمام اینها در شکل بزرگتری به عنوان صنعت فرهنگی در یک جامعه قرار می گیرند و طبعا نیاز به حمایت و توجه دولت را طلب می کنند.بازار کاری که به واسطه فعالیت های هنری و فرهنگی شکل می گیرد از جذب فارغ التحصیلان رشته های هنری تا به کار گیری بخش های تبلیغاتی، رسانه ای، تکنولوژی و… طیف وسیعی از شاغلین در حوزه هنر و فرهنگ را شکل می دهند.

از بعد اجتماعی ، نمی توان گفت که کارکرد یک پدیده تضمینی بر کیفت آن است و نقش صنعت فرهنگی در تاثیرگذاری بر فرهنگ آحاد جامعه نیز بدون عوارض است، قطعه چنانچه در سطح کلان سیاست های فرهنگی به این موضوع دقت نشود، صنعت فرهنگی می تواند آثار مخرب روحی و روانی و زیانباری را بر افراد جامعه متحمل کند.چرا که در این معقوله فرهنگ در اختیار صنعت قرار می گیرد و صنعت نیز در خدمت اقتصاد است و اقتصاد منطق سود را همیشه استوار می کند.این نکته را باید مدنظر قرار داد که منفعت طلبی یکی از ویژگی های اقتصاد است و همین منفعت طلبی باعث اینجاد صنعت و جهت دهی فرهنگی می شود.

کم توجهی به اقتصاد هنر و صنعت فرهنگی یعنی بی اعتنایی به یک بازار کار برای قسمتی از جامعه که جویای کار است و همچنین پشت کردن به سود اقتصادی و از همه مهم تر در اختیار قرار دادن زمام امور فرهنگی به کشورهای دیگر مخصوصا کشورهایی که از طریق صنعت و اقتصاد هنر امروز فرهنگ خود را به کشورهای دیگر صادر می کنند.

در سال های اخیر به رغم افزایش شاخص های هنری و گسترش فعالیت های هنری در کشور، فعالیت ها و برنامه های موجود هنوز مناطق وسیع و قشرهای گوناگون جامعه را پوشش نمی دهند. در کنار این عدم پوشش مناسب قشرهای مختلف، دیگر صنعت های فرهنگی از جمله کشورهای غربی در حال ترویج فرهنگ و ارزش های خود در جامعه هستند.

در آخر باید به این مسئله دقت کرد که با تزریق بودجه ها دولتی به نهادهای خاص ما توانایی اداره یک صنعت فرهنگی مولد را نخواهیم داشت.در صورتی که نتوانیم با بسیج امکانات چرخ اقتصاد هنر را برای فرهنگ وهمچنین هنرمندان بچرخانیم، این کار را دیگران خواهند کرد.

نویسنده: همایون خشندیش

انتهای پیام